Het schrijven van machinetaalprogramma's op MSX is nooit echt moeilijk geweest en is daarom ook een prima computer om het op te leren. Er is in het verleden al veel geklaagd over het feit dat men wel een modernere processor had kunnen kiezen om in de MSX te stoppen, maar daarbij werd dan vaak over het hoofd gezien dat de Z80 een makkelijk te begrijpen microprocessor is (waarschijnlijk omdat hij een volledig achterhaalde architektuur heeft).
Dit verhaal is er op gericht om u kennis te laten maken met de twee meest gebruikte assemblers op MSX. Deze assemblers zijn WBASS-2 en GEN80.
Dit is een redelijk oude assembler die nog uit het CP/M tijdperk stamt. Het is echter in technisch opzicht een prima assembler omdat hij redelijk flexibel is en omdat hij met hele grote listings om kan gaan.
De hele assembler zit in 1 .COM file en maakt gebruik van de DOS commando regel om invoer en uitvoer te regelen. Bij de aanroep kunnen verschillende dingen gespecifiseerd worden zoals de maximale breedte van een label en dingen met betrekking tot de uitvoer.
Voordelen van GEN 80:
- Het is mogelijk om met GEN 80 gebruik te maken van include files en van macro files. Vooral deze laatste optie is makkelijk omdat je zo je eigen persoonlijke BIOS bij kunt houden met routines die je vaak nodig hebt.
- De maximale filelengte van een te assembleren files hangt feitelijk alleen van de hoeveelheid RAM van je computer af en van het feit dat er 'maar' 720 kB op 1 disk past.
Nadelen:
- Omdat de assembler steeds geladen moet worden is het feitelijk ondoenlijk alleen van disk te werken omdat je dan gewoon niets opschiet. Het gebruik van een RAM-disk is eigenlijk onontbeerlijk omdat je anders het grootste deel van de tijd staat te wachten.
- Omdat GEN 80 onder DOS loopt is het niet echt handig als je iets wilt testen. Meestal moet je dan eerst naar BASIC voordat je de creatie kunt testen. Je berijpt dat debuggen zo een vervelende bezigheid wordt omdat je konstant tussen DOS en BASIC zit te klooien.
- Het eigen gebruik van de memory mapper is ook niet aan te bevelen als je op hetzelfde moment alles in een RAM-disk hebt staan. De kans is dan groot dat je dingen in de RAM-disk gaat overschrijven waardoor je alles weer opnieuw moet installeren.
GEN 80 is een prachtige assembler maar is helaas niet speciaal voor MSX geschreven. Vooral bij het gebruik van de memory mapper stoot je hier dus op problemen. Voor het schrijven van demo's of andere soorten programma's die in een grafische mode werken is het gebruik van GEN 80 af te raden om de doodsimpele reden dat hij daar niet voor geschreven is.
Dit is bij mijn weten de enige assembler die speciaal voor MSX geschreven is. Ik moet hierbij meteen opmerken dat WBASS-2 niet een assembler is, maar dat het een assembler bevat. Verder behoren een monitor, een editor en een disassembler tot de standaard uitrusting. Het gekke is dat de voordelen en nadelen van GEN 80 precies omgekeerd van toepassing zijn voor WBASS-2. Zo is het bij WBASS-2 oppassen dat je niet over je source code heen assembleert, maar daar staat tegen over dat het gebruik van de memorymapper een fluitje van een cent is.
Voordelen van WBASS-2:
- Het is een ge�ntegreerd pakket van ontwikkelsoftware dat goed met elkaar samenwerkt en waarmee weinig tijd verloren gaat aan het omschakelen tussen editten en bv. het testen van een programma.
- Het is mogelijk om tegelijk een assembly programma en een BASIC programma te gebruiken en te bewerken.
- De assembler is snel (op een turbo R zelfs hemels).
- De assembler is heel flexibel. Zo is het mogelijk om met verschillende notaties voor getalrepresentatie te werken. (Zie verder).
- Het pakket biedt een volledige ondersteuning van het memory-map systeem van de MSX.
- De editor is speciaal geschreven voor de invoer van assembly (alhoewel er dan altijd nog mensen zijn die klagen over deze lovenswaardige eigenschap).
- Het pakket biedt een goede ondersteuning van de MSX file-formaten. Zowel .BIN als .DAT files zijn probleemloos te laden.
- De editor kan ASCII files genereren, maar het opslaan van files kan beter in het WBASS-2 formaat gebeuren omdat deze vorm korter en sneller is.
- Het is met een simpele aanpassing van het laadprogramma mogelijk om de plaats van het WBASS-2 programma in het RAM zelf te bepalen (Zet hem dus altijd in de hoogste vrije RAM page die je hebt).
Nadelen:
- De lengte van de te bewerken file is beperkt tot ong. 23kB
- Je moet oppassen dat je niet over je eigen source code heen schrijft. (Zie voor meer details bij Tips.)
- De Z80 mnemonics liggen redelijk goed vast, behalve die van de instruktie EX AF,AF' Volgens offici�le Zilog informatie is deze notatie de enige goeie, maar een aantal andere Z80 fabrikanten vond dat zeker niet belangerijk en hebben er EX AF,AF van gemaakt. Om verwarring te voorkomen kunnen de meeste assemblers beide notaties wel aan, maar WBASS-2 kan dit niet en zal bij gebruik van de eerste variant een foutmelding geven.
- WBASS-2 heeft nog een paar kleine bugs die op het eerste gezicht niet opvallen (zie Tips).
- WBASS-2 kent geen macro's en het include file mechanisme is niet echt denderend.
WBASS-2 bevat enkele bugs ! Zo is het gelijktijdig werken met zowel enkel- als dubbelzijdige disks af te raden omdat het programma hierdoor in de war kan raken met alle gevolgen vandien. Dit is bij mijn weten de grootste bug van WBASS-2. Er zijn geloof ik nog enkele, maar die zijn mij nog niet opgevallen.
De nadelen van WBASS-2 zijn met enige oefening en handigheid op te heffen. Het is gewoon een kwestie van hoe je met het programma om gaat. Voor MSX is WBASS-2 zonder enige twijfel het beste pakket omdat het speciaal voor MSX geschreven is. Hierbij zijn de twee belangerijkste kriteria de snelheid waarmee tussen testen en assembleren geschakeld kan worden en de sublieme manier van geheugen management dat het pakket de gebruiker biedt.
Tips voor het gebruik van WBASS-2
Tips voor het instellen van het programma:
- In het laadprogramma wordt op een gegeven moment een OUT &HFD instruktie gegeven vlak voordat de WBASS-2 file geladen wordt. Deze OUT bepaald op welke RAM page het programma geladen wordt. Indien je bv. 256 kB hebt zou je dus het best OUT &HFD,15 kunnen geven omdat het programma dan niet in de weg zit tijdens het ontwikkelen van je software.
- De edit data van je eigen programma komt altijd op mapper page 1 te staan (net als een BASIC programma) en om nu te voorkomen dat je per ongelijk een programma over je eigen edit data assembleert kan je het beste een andere page selekteren (met het PAGE commando) zodat de assembler de code niet over je source data heen kan schrijven. Dit werkt echter alleen voor page 2 (&H8000 / &HC000) omdat je page 3 eigenlijk moet laten staan. Je edit data kan nl. makkelijk over adres &HC000 heen staan, maar daar kan je code ook staan. Pas dus altijd op met wat je doet. (Persoonlijk vind ik dit het allergrootste nadeel van WBASS-2.) Het is gelukkig mogelijk om op disk te assembleren inplaats van in RAM zodat je dit probleem op kunt heffen.
- Het is in het laadprogramma ook mogelijk om het eerste adres te kiezen voor editdata. Dit gebeurt met de instruktie: BE=&H9200 Indien je dit adres op &H8000 zet moet je wel oppassen dat je absoluut niet meer een BASIC programma gaat invoeren omdat je dan meteen over je source code heen schrijft. Je kunt deze waarde het beste op &H8100 zetten zodat je naast je edit data ook nog een klein BASIC programma in het RAM kunt hebben.
- De include optie van WBASS-2 is zoals vermeld niet echt denderend. Het houdt feitelijk in dat je in een listing kunt vermelden dat hij nog een file moet laden die ook geassembleerd moet worden. Dit kan bij WBASS-2 alleen als je de include opdracht onderaan de file neer zet omdat de oude file uit de editbuffer gewist zal worden. Het is daarom ook niet handig om deze optie te gebruiken omdat het alleen maar ellende veroorzaakt.
Voor verdere tips moet ik naar de uitstekende handleiding verwijzen.
Voor Z80 mnemonics bestaan 4 verschillende manieren van getalsrepresentatie en wel:
- de binaire ( 2 tallig stelsel)
- de oktale ( 8 tallig stelsel)
- de decimale (10 tallig stelsel)
- de hexadecimale (16 tallig stelsel)
Het is met een zgn. 'prefix' of 'postfix' mogelijk om aan de compiler te vertellen welk talstelsel bedoeld wordt. In BASIC zijn dit:
- &Bxxxxxxxx voor een binair getal
- &Oxxx voor een oktaal getal
- xx voor een decimaal getal
- &Hxx voor een hexadecimaal getal
De meeste Z80 assemblers kunnen deze getalsrepresentatie ook gebruiken. Er is echter een oudere notatievorm (die ik persoonlijk wat eleganter vind) en die is als volgt:
- xxxxxxxxB voor een binair getal
- xxxO voor een oktaal getal
- xx voor een decimaal getal
- xxH voor een hexadecimaal getal
Hierbij moet opgemerkt worden dat bv. &H7FFF in de tweede notatie als 07FFFH geschreven moet worden. Die extra 0 is eigenlijk flauwekul omdat zo'n groot getal niet in een 16 bits register past. (Nvdr. Die 0 is bij de meeste assemblers alleen verplicht als het getal met een letter begint (dus bijvoorbeeld 0F000H). Zo kan de assembler zien dat het om een getal gaat en niet om een label.)
WBASS-2 heeft als standaardinstelling de eerste notatievorm maar kan ook de tweede gebruiken (met het SET commando in te stellen). Dit is een hele handige optie als je bv. GEN80 files om wilt zetten naar WBASS-2 files en dat gaat als volgt.
Geef op de WBASS-2 commandoregel de commando's: SET/H a,"H" SET/B a,"B"
De getallen zullen nu bekeken worden volgens de tweede notatievorm. Laad nu de om te zetten file die in ASCII formaat moet staan.
Doe nu: SET/H v,"&H" SET/B v,"&B"
Als je nu weer EDIT in typt zullen alle getallen omgezet zijn naar de eerste notatievorm. Nu hoef je alleen nog maar het ' teken achter alle EX AF,AF' instrukties weg te halen en de hele file is omgezet. Andersom werkt dit natuurlijk ook.
Uitleg van begrippen die in dit artikel genoemd zijn
Voor het geval je niet weet wat macro's zijn komt nu even een korte uitleg. Macro's zijn vormen van labels die je gewoon in je assembly code kunt zetten waarna de computer tijdens het assembleren inplaats van dat label een aantal instrukties neer gaat zetten. Meestal gebeurt dit in de vorm van een subroutine. Op deze manier voorkom je dat je voor elk programma de code van eigen BIOS routines hoeft te kopi�ren, maar inplaats daarvan vermeld je aleen de file waar je eigen BIOS calls in staan en hoef je alleen nog maar de macro in je programma neer te zetten inplaats van de hele routine.
Ik heb gemerkt dat mensen die met GEN 80 werken liever niet omschakelen naar WBASS-2 en andersom. Ik heb in ieder geval geprobeerd om een objektief oordeel over beide programma's te geven. Aan GEN 80 is weinig meer te veranderen, maar WBASS-2 zou nog uitgebreid kunnen worden. Indien de totale ruimte voor edit data met 100 kB zou groeien en de gebruiker precies zou kunnen bepalen waar deze data staat, dan zou dat een zeer waardevolle aanvulling van het pakket zijn. Vooral bij de wat grotere programma's wordt het lastig om toch nog in het RAM te assembleren, maar voor de rest is WBASS-2 de beste keus voor je MSX assembly creativiteit.
Alex van der Wal